Op vrijdag 7 oktober 2016, verscheen volgend interview in ZORGVISIE. Met dank aan journalist Bart Kiers voor waardige en correcte weergave van ons interview. Ben zeer verheugd met de wijze waarop ZORGVISIE dit thema onder de aandacht heeft gebracht en kijk uit naar lezing op het Executive Seminar op 8 november. Vandaag staat de teller van het artikel al op meer dan 16.900 lezers.
Het onderzoek dat in het artikel besproken wordt, gebeurde in samenwerking met Dr. Gerda Zeeman en Dr. Loes Schouten en verliep binnen de 10 deelnemende ziekenhuizen van het Leernetwerk Peer Support (zie lijst onderaan artikel) bij VVAA. De wetenschappelijke analyse van het onderzoek werden uitgevoerd in samenwerking met Dr. Ellen Coeckelberghs en Drs. Deborah Seys van het LIGB-KULeuven.
Er is eveneens een persbericht vanuit KU Leuven beschikbaar alsook achtergrondinformatie bij het onderzoek.
Helft zorgverleners is angstig na incident
(Door Bart Kiers, Journalist Zorgvisie)
Dat zijn de belangrijkste bevindingen van onderzoek van professor Kris Vanhaecht van de KU Leuven in opdracht van het Leernetwerk Peer Support van de vereniging voor zorgprofessionals VvAA. Vanhaecht heeft met organisatieadviseur Loes Schouten en gynaecoloog Gerda Zeeman 2387 zorgverleners bevraagd in tien Nederlandse ziekenhuizen over de gevolgen van incidenten met patiëntveiligheid. Patiëntveiligheidsincidenten zijn onbedoelde gebeurtenissen in het zorgproces die tot schade hebben geleid, hadden kunnen leiden of nog kunnen leiden. De helft van de ondervraagden betrof verpleegkundigen (55 procent), 25 procent waren medisch specialisten, 10 procent waren jonge artsen in opleiding en een restgroep van leidinggevenden en verloskundigen.
Ernstige incidenten: 200 zorgverleners
Van de ondervraagden geeft 85 procent aan in hun loopbaan betrokken te zijn bij incidenten. Een groep van 200 zorgverleners is de afgelopen zes maanden betrokken geweest bij een ernstig incident met blijvende schade of overlijden. Ruim vijftig procent noemt hyperalertheid, schaamte, twijfel over eigen kennis en kunde, stress en zich angstig voelen als belangrijkste symptomen. ‘Hyperalertheid en extra waakzaamheid zijn op zichzelf goede eigenschappen’, zegt Vanhaecht, ‘maar als je langdurig hyper werkt, dan is dat belastend. Dan kun je niet meer met een veilig gevoel de routinematige werkzaamheden doen. Zorgverleners die last hebben van angst, stress en twijfel over hun eigen kennis en kunde lopen een groter risico om opnieuw betrokken te raken bij incidenten. In onderzoek in Italië komt naar voren dat artsen na incidenten defensief gaan handelen en onnodige onderzoeken laten doen.’
Flashbacks en PTSS
Ruim een op de tien zorgverleners heeft langdurig last van flashbacks en slapeloosheid. Vanhaecht: ‘Deze groep heeft symptomen die vallen onder post-traumatische stress stoornis (PTSS). Over het algemeen geldt: hoe ernstiger het incident, hoe groter de gevolgen voor zorgverleners. Soms blijft een casus zorgverleners jaren achtervolgen. Zeker als er een tuchtzaak is, worden ze er steeds opnieuw mee geconfronteerd.’
Verantwoordelijk voelen voor incident
Maar uit grootschaliger Belgisch onderzoek is naar voren gekomen dat ook kleine incidenten bij artsen en verpleegkundigen een enorme impact kunnen hebben, vertelt Vanhaecht. ‘Dat komt doordat zorgverleners het hart op de goede plek hebben. Als er één ding is dat ze niet willen, is het wel onbedoelde schade toebrengen aan patiënten. Zodra zorgverleners zich verantwoordelijk voelen, hebben ze vaak last van psychosociale gevolgen. Ook al was het incident niet persoonlijk verwijtbaar, maar te wijten aan een organisatorische fout. Ze nemen de problematiek mee naar huis en reageren zich af op gezinsleden of partner.’
Zorgverleners als second victim
Zorgverleners willen na een incident vooral weten wat er precies is gebeurd. Vanhaecht: ‘Ze willen weten hoe het incident heeft kunnen gebeuren en hoe zij daar betrokken bij zijn geraakt. Ze willen ook duidelijkheid over de afhandeling.’ De ondersteuning van ziekenhuizen laat echter nog te wensen over. Over het algemeen vindt men die bij collega’s en naasten. Vijftien tot twintig procent van de ondervraagden had wel behoefte aan een gesprek met een neutraal persoon, maar dat is niet gebeurd. ‘Vanzelfsprekend zijn patiënten het belangrijkste slachtoffer van medische incidenten. Maar we moeten het taboe doorbreken dat ook zorgverleners slachtoffer kunnen zijn van een incident. In Angelsaksische landen heeft men daar een goede term voor: second victim. Hier ligt echt een taak voor de raad van bestuur van ziekenhuizen en de medische staf. Zorgverleners moeten weten dat hun reactie niet abnormaal is. We moeten ze vertellen dat betrokken raken bij incidenten onderdeel uitmaakt van hun loopbaan. Hoe beter de ondersteuning voor zorgverleners, hoe beter ook de nazorg voor patiënten is.’
Peer Support in de zorg
De ondersteuning in de tien ziekenhuizen van het ‘Leernetwerk Peer support in de zorg’ laat variatie zien. ‘Deze ziekenhuizen zijn echt koplopers, want ze willen de ondersteuning aan zorgverleners verbeteren. Het is voor zorgverleners belangrijk dat ze met collega’s kunnen praten over incidenten. Dat kan ook een vakgenoot in een ander ziekenhuis zijn. Een deel van de zorgverleners heeft behoefte aan professionele ondersteuning: meerdere gesprekken met zorgverleners die daarin getraind zijn. Zorgverleners met PTTS zijn het beste af met hulp van psychiaters of psychologen.’ De deelnemende ziekenhuizen zijn Isala, Zuyderland Medisch Centrum, Flevoziekenhuis, Bernhoven, Rode Kruis Ziekenhuis, Gelre Ziekenhuizen, IJsselland Ziekenhuis, Jeroen Bosch Ziekenhuis, Bravis Ziekenhuis en het LUMC
Kris Vanhaecht 